Biblioteka Aleksandryjska

Wyobrażenie wnętrza starożytnej Biblioteki Aleksandyjskiej Biblioteka Aleksandryjska – największa biblioteka świata starożytnego, założona w Aleksandrii przez Ptolemeusza I Sotera za radą Demetriusza z Faleronu. Biblioteka działała prawdopodobnie od III w. p.n.e. przy Muzeum Aleksandryjskim (Muzejonie), ówczesnym odpowiedniku instytutu badawczo-naukowego. Ptolemeusz II Filadelfos znacząco się przyczynił do zgromadzenia wielu wartościowych zbiorów. Nakazał przeszukiwanie rejonu śródziemnomorskiego w poszukiwaniu pism, które uznawał za wartościowe. Niektóre wykupywano, inne tylko przepisywano. Każdy, kto wjeżdżał do Aleksandrii z jakąś księgą, musiał ją zostawić w depozycie biblioteki; odebrać mógł dopiero po jej skopiowaniu. Główną bibliotekę zwano Bruchejon, w Aleksandrii założono także mniejszą bibliotekę przy świątyni Serapisa – Serapejon. Bruchejon nie był dostępny dla wszystkich, księgi w nim znajdujące się mogli przeglądać tylko wybrani – najczęściej byli to uczeni. Zbiory przechowywane w Serapejonie były dostępne dla mieszkańców miasta. W roku 2004 polsko-egipski zespół archeologów ogłosił, że odkrył ruiny Bruchejonu. Na przestrzeni dziejów doszło do licznych wydarzeń, w trakcie których część lub całość księgozbioru mogła ulec zniszczeniu, między innymi: Podczas inwazji Cezara na Egipt (48/47 p.n.e.) od okrętów egipskich zajął się ogniem pałac królewski, a następnie ogień przeniósł się na bibliotekę (Bruchejon). Prawdopodobnie nie wszystkie zbiory spłonęły, bo Serapejon został nienaruszony, ale na pewno spora ich część. W czasie pożaru spłonęło przypuszczalnie około 40 tysięcy woluminów. Według świadectwa historyka greckiego Plutarcha, wódz rzymski Antoniusz ofiarował królowej Kleopatrze tytułem rekompensaty 200 tysięcy woluminów z biblioteki w Pergamonie. W 115 roku n.e. wybuchło antyrzymskie powstanie w cyrenajskiej diasporze żydowskiej. Wywołało to pogromy Żydów w Aleksandrii. W odwecie zwycięscy powstańcy całkowicie zniszczyli miasto jeszcze tego samego roku. Wydarzenia te są znane jako Wojna Kwietusa lub bunt wygnańców. Podczas kryzysu wieku III Aleksandria przechodziła z rąk do rąk. Znacznego zniszczenia miał dokonać Aurelian odbijając miasto z rąk separatystów królowej Zenobii w 272 roku. W 391 roku, po edykcie cesarza Teodozjusza, zakazującego kultu pogańskiego, biskup Teofil, w zamiarze zniszczenia świątyń pogańskich, sprowokował w mieście zamieszki, zakończone masakrą chrześcijan przez ludność pogańską. Po opanowaniu sytuacji zburzono Serapejon. Nie jest jednak jasne, czy przy świątyni wciąż funkcjonowała jakaś większa biblioteka. Istniała legenda, że w 642 zniszczenia biblioteki dokonał kalif Omar, który miał powiedzieć: „Albo te księgi zawierają to samo co Koran, więc są niepotrzebne, albo coś innego, więc są szkodliwe”. Legendę tę wymyślił w XIII wieku historyk Abdulfarad, który przeszedł z islamu na chrześcijaństwo. W 1989 roku władze Egiptu rozpisały konkurs architektoniczny na projekt nowej biblioteki, która ma być kontynuacją i nawiązaniem do tradycji. W 1995 roku rozpoczęto budowę. Nowa Biblioteka Aleksandryjska, zwana Bibliotheca Alexandrina, została udostępniona w 2002 roku. Biblioteka została wzniesiona dla upamiętnienia starożytnej Biblioteki Aleksandryjskiej, która spłonęła w I wieku p.n.e. Oficjalna inauguracja miała miejsce 16 października 2002 r. W kompleksie, oprócz biblioteki, znajdują się hale wystawowe, biblioteki dla dzieci i młodzieży, trzy muzea, cztery galerie sztuki, centrum konferencyjne i stanowiska dla osób mających kłopoty ze wzrokiem. W oddzielnych budynkach należących do kompleksu znajduje się planetarium oraz laboratorium, w którym opracowuje się i konserwuje manuskrypty. Idea odbudowania starej biblioteki narodziła się w 1974 r. – jednym z najważniejszych promotorów był prezydent Egiptu, Hosni Mubarak, wsparcia udzieliło też UNESCO. W 1988 r. UNESCO zorganizowało konkurs architektoniczny, w którym zwyciężyła norweska firma Snøhetta. Na międzynarodowej konferencji w Asuanie w 1990 r. przydzielono pierwsze fundusze, 65 mln USD, pochodzące głównie z zaprzyjaźnionych krajów arabskich. Prace rozpoczęły się w 1995 r. i trwały 7 lat. Na budowę wydano łącznie ok. 220 mln USD (nie licząc kosztów zgromadzenia książek). Kształt 11-poziomowej biblioteki przypomina wielki przechylony bęben. Nad główną czytelnią znajduje się szklano-aluminiowy dach o wysokości 32 m i średnicy 160 m, nachylony w kierunku północnym. W gmachu o kształcie szerokiego, ściętego cylindra znajdują się największe hale. Fasada centralnego budynku to stroma, szeroka krzywizna z szarego asuańskiego granitu z wyżłobionymi literami 120 rodzajów starożytnych i współczesnych alfabetów. Większą część wnętrza cylindra zajmuje otwarta, wielopoziomowa czytelnia. Cztery najniższe kondygnacje znajdują się pod ziemią i są przystosowane do przechowywania 8 milionów woluminów. Biblioteka zajmuje powierzchnię 70 000 m². Wewnątrz budynku znajduje się 17 szybkobieżnych wind.